Εξάρτηση και οικογένεια
Α) Η σχέση με τη μητέρα
Μελέτη της εξάρτησης όχι από τη σκοπιά των κοινωνικών ή βιολογικών παραγόντων, αλλά από τη σκοπιά , της θέασης, του τρόπου διαμόρφωσης του ψυχικού κόσμου, στο πλαίσιο της οικογένειας . Η μελέτη αναφέρεται σε εκείνο τον ιδιαίτερο τρόπο που το υποκείμενο σχετίζεται αρχικά με την μητέρα και στη συνέχεια με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.
Η εξάρτηση που χαρακτηρίζεται ως συμπεριφορά από την απαίτηση : «τα θέλω όλα εδώ και τώρα», από τη μια πλευρά αφορά την κάλυψη του συναισθηματικού κενού , και από την άλλη αφορά τις σχέσεις που διαμορφώνει το υποκείμενο με την μητέρα στα πρώιμα στάδια της ζωής.
Σύμφωνα με τον Λακάν , όλα βασίζονται στη σχέση του παιδιού με τη μητέρα. Ο Λακάν διατύπωσε τη θεωρία του για το στάδιο του καθρέφτη , μέσω του οποίου απαρτίζεται το Εγώ του παιδιού, σε μια λειτουργική ενότητα. Υπάρχουν τρεις φάσεις του σταδίου αυτού. Στην πρώτη ,το παιδί αντιλαμβάνεται τον εαυτό του αδιαφοροποίητο από τη μητέρα και από την ηλικία των έξι μηνών, έως αυτή των 2.5 ετών βρίσκεται σε σύγχυση όσο αφορά την εικόνα του σώματος του, καθώς και της σχέσης με τον άλλο. Έτσι , μπορεί να χτυπήσει και να πει ότι το χτύπησαν ή να κλαίει όταν βλέπει κάποιον να πέφτει. Στη δεύτερη φάση, το παιδί συνειδητοποιεί ότι ο άλλος του καθρέφτη δεν είναι ένα πραγματικό όν αλλά μια εικόνα. Με αυτόν τον τρόπο στο τρίτο στάδιο κατορθώνει να βεβαιωθεί ότι η αντανάκλαση του καθρέφτη είναι η δική του εικόνα και έτσι αποκτά την ψυχική αίσθηση ότι το σώμα είναι μια ενοποιημένη μονάδα.
Στην περίπτωση της εξάρτησης φαίνεται , ότι υπάρχει μια αδυναμία δημιουργίας του αυτόνομου Εγώ, και της « αναλαμπής» , κατά την οποία το παιδί αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως άλλο. Σύμφωνα με τον CL. Olivestain , στη θεωρία του σπασμένου καθρέφτη , η εικόνα που το παιδί σχηματίζει για τον εαυτό του , είναι ελλειμματική και κατακερματισμένη , αντίστοιχη της εικόνας που δημιουργείται όταν ο καθρέφτης είναι σπασμένος. Η αίσθηση του ραγίσματος οδηγεί το παιδί στην αναζήτηση της προηγούμενης ενότητας και σε μια συγχωνευτική σχέση με τη μητέρα. Το ράγισμα αυτό στην εικόνα του παιδιού δημιουργείται από την μητέρα , η οποία λειτουργεί είτε απορριπτικά προς τις ανάγκες του παιδιού είτε με τρόπο που δεν απαντά στις ανάγκες του παιδιού για αποδοχή , ασφάλεια, ηρεμία, που θα επιτρέψουν το παιδί να αναπτύξει το δικό του κόσμο των αναπαραστάσεων και φαντασιώσεων. Για να υπάρχει ράγισμα πρέπει να υπάρχουν αλλεπάλληλα τραυματικά γεγονότα. Η μητέρα δεν αντιδρά με τρόπο που βοηθά το παιδί να διαμορφώσει την ενιαία εικόνα του εαυτού. Η απόρριψη κατά διαστήματα από τη μητέρα ,και στη συνέχεια οι εκδηλώσεις αγάπης, δεν επιτρέπουν την ψυχική αυτονόμηση του παιδιού , το οποίο κινείται ανάμεσα στο αίσθημα ότι είναι τα πάντα για εκείνη , και στο αίσθημα ότι δεν είναι τίποτα. Το παιδί δε μπορεί να αντιληφθεί τον εαυτό του διαφορετικά , παρά μόνο ως σπασμένο αντικείμενο , διαδοχικά προϊόν αγάπης και απόρριψης.
Το ράγισμα ακολουθεί τον παιδί στην ενήλικη ζωή , και εκφράζεται στον τοξικομανή ως αναζήτηση της πληρότητας και της ευχαρίστησης , και την επάνοδο στην θέση της στέρησης , της έλλειψης.
Ταυτόχρονα, εγκαθίσταται ένα αίσθημα βίας που έχει την αναφορά της στο αίσθημα απόρριψης και ενοχής που κυριαρχεί στο παιδί.
Οι μητέρες που δεν αντιλαμβανόταν την ανάγκη απάντησης στο θυμό του βρέφους , και θεωρώντας το παιδί εχθρικό και μοχθηρό απέναντι τους , αντιδρούν με θυμό και απόρριψη, αντί να ησυχάζουν το μωρό. Έτσι , η ίδια η μητέρα αναπαράγει εκτός από τη δική της θλίψη , συναισθήματα εγκατάλειψης και απόρριψης που βίωσε η ίδια στην παιδική της ηλικία. Ωστόσο , αυτή η σχέση με τη μητέρα προξενεί μια άρση της έμφυτης τάσης προς την εξατομίκευση , που επιτυγχάνεται μέσω της ψυχικής συγκρότησης καθώς το παιδί φοβάται ότι αν φύγει από τη μητέρα θα χάσει τη στοργή της . είναι η ίδια η μητέρα που δεν αντέχει τον αποχωρισμό από το παιδί της , μετατρέποντας το σε αντικείμενο για την κάλυψη των δικών της αναγκών. Η υποταγή του παιδιού στις ανάγκες της μητέρας ,συνιστούν την ταυτότητα του παιδιού , ταυτότητα δύσκολα αναστρέψιμη. Η ταυτότητα αυτή, που αποτελεί το θεμέλιο του ψυχισμού , μπορεί να αμφισβητηθεί και να τροποποιηθεί με το κόστος ενός αφόρητου άγχους.
Βιβλιογραφία
Κ. Καρασσάβας 2008. Ψυχικά τραύματα μέσα στην οικογένεια. Γονείς νέοι και ναρκωτικά. Αθήνα: Φανταστικός Κόσμος
