Η εξάρτηση σύμφωνα με την Ανθρωπιστική Ψυχολογία
Σύμφωνα με τη θεώρηση της ανθρωπιστικής ψυχολογίας ο άνθρωπος κινείται από την επιθυμία του να αναπτύξει τις ικανότητες του, να είναι αποτελεσματικός και δημιουργικός. Η απώλεια της δυνατότητας να υπάρξει ως πρόσωπο σύμφωνα με τις πραγματικές του ανάγκες, επιθυμίες, αρχές και αξίες δημιουργεί αρκετές πιθανότητες να προσπαθήσει να καλύψει τις ανάγκες αυτές με τρόπους μη δημιουργικούς. Η εξάρτηση έτσι, μπορεί να οριστεί ως η επικέντρωση της συμπεριφοράς σε κάποιο πρόσωπο ή δραστηριότητα η οποία ικανοποιεί ή απομακρύνει από τις ανάγκες του προσώπου για αγάπη, ασφάλεια, αποδοχή, σεβασμό και αναγνώριση. Πρόκειται για μια προσπάθεια κατάκτησης του αισθήματος της πληρότητας , της ευδαιμονίας που προέρχεται από την κάλυψη των συναισθηματικών, νοητικών και υπαρξιακών αναγκών του ανθρώπου . Η αναζήτηση της αίσθησης του νοήματος , η ανακούφιση από τον πόνο και το υπαρξιακό κενό,που η έλλειψη του επιφέρει, καθώς και η αναζήτηση ενός ηθικού κέντρου, γύρω από το οποίο οργανώνεται το νόημα και ο σκοπός της ζωής συνδέονται με την «δίψα» και την «πελώρια αυτή λαχτάρα της ψυχής» την οποία καλύπτουν πρόσκαιρα κάθε είδους εξαρτήσεις. Η έλλειψη νοήματος, το αίσθημα ματαιότητας, το « αίσθημα της έγνοιας» ,το άγχος, το αίσθημα ενοχής, που κατακλύζει τον σύγχρονο άνθρωπο και το οποίο χαρακτηρίζεται ως «κρίση του πνεύματος», δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την καταφυγή των ανθρώπων τόσο στις φαρμακευτικές όσο και σε άλλες μορφές εξάρτησης σε μια προσπάθεια ανεύρεσης νοήματος και ανακούφισης από τον πόνο που δημιουργεί ο νεωτερικός τρόπος ζωής.
Η εξάρτηση στη σύγχρονη εποχή
Η νέα ρύθμιση των ηθικών αξιών η οποία δε στηρίζεται στην ηθική του καθήκοντος και της ύπαρξης ενός ηθικού νόμου ο οποίος όριζε τους τρόπους ικανοποίησης της επιθυμίας και ο οποίος είχε καθολική ισχύ στη προνεωτερική κοινωνία, ανέδειξε σε κυρίαρχη ηθική αρχή, την αρχή της απόλαυσης. Η παρακμή των ιδανικών και η απώλεια του Θεού από τον σύγχρονο κόσμο ανέδειξε σε κυρίαρχη πολιτισμική και ανθρωπολογική αρχή τον περίφημο οικονομικό άνθρωπο ο οποίος δρα ορθολογικά και υπάρχει για να παράγει και να καταναλώνει. Η απελευθέρωση των ηθών και η αναζήτηση της ευτυχίας μέσα από την ικανοποίηση των αισθήσεων με παράλληλο σχεδιασμό ενός ατομικού πλάνου ζωής συνέβαλλε στην ηθική αποδιοργάνωση της νεωτερικότητας και παράλληλα στην απώλεια των σχέσεων αγάπης, τρυφερότητας, φιλίας οι οποίες αντικαταστάθηκαν από σχέσεις απλής επικοινωνίας και ικανοποίησης αμοιβαίων συμφερόντων. Η οδύνη από........... την απώλεια τόσο του προσωπικού ηθικού κέντρου όσο και από την απώλεια των οργανικών μορφών σχέσεων κοινωνίας καλύπτεται και βρίσκει διέξοδο μέσα από αυτοκαταστροφικές και επικίνδυνες συμπεριφορές που αφορούν τις εξαρτήσεις αλλά και τα επικίνδυνα σπορ, τα παράξενα ταξίδια, την καταφυγή σε κάθε είδους λατρείες και αιρέσεις τις ατελείωτες ώρες δουλειάς, ακόμα και στην πολιτική τρομοκρατία. Η υποχώρηση των συλλογικών ρυθμίσεων της ζωής από κανόνες που εκπορεύονταν από τις αυθεντίες και επέβαλλαν απαγορεύσεις απαιτώντας συμμόρφωση στα καθορισμένα πρότυπα ζωής , ανέδειξε την επιταγή της ατομικής πρωτοβουλίας και της αυτοπραγμάτωσης ως μιας νέας κανονικότητας. Πλέον, το ιδεώδες του ανθρώπου είναι το άτομο που στηρίζεται στις δικές του πνευματικές και εσωτερικές δυνάμεις για να πραγματώσει την ατομικότητα του. Η ατομικότητα νοείται ως πρωτοβουλία και οι έννοιες του κινήτρου , της επικοινωνίας και της αποτελεσματικότητας γίνονται οι νέες κανονιστικές αρχές που ορίζουν την έννοια της εαυτότητας . Ο άνθρωπος γίνεται υποκείμενο που καμιά παράδοση δε μπορεί να του υπαγορεύσει πως να ζήσει ενώ μπροστά στο καθήκον της αυτοπραγμάτωσης και της επιλογής της ζωής βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση καθώς επιχειρεί να γίνει ο εαυτός του. Ο νέος τρόπος ζωής συνιστά μετατόπιση από το αίσθημα της ενοχής καθώς ο διαχωρισμός ανάμεσα στο απαγορευμένο και το επιτρεπτό αμβλύνεται , προς το αίσθημα της ευθύνης καθώς ο σύγχρονος άνθρωπος διχάζεται ανάμεσα στο εφικτό και το ανέφικτο . Το αίσθημα της ευθύνης, συνιστά ένα νέο τρόπο του «αισθάνεσθαι», καθώς αναδεικνύει το πρόβλημα της ανεπάρκειας ή της επάρκειας να ανταποκριθεί κανείς στο αιτούμενο της αυτοπραγμάτωσης. Ο άνθρωπος βιώνει τον εαυτό του ως ανεπαρκή και οδηγείται στην κατάθλιψη καθώς δυσκολεύεται να ορίσει την υποκειμενικότητα του. Ωστόσο , το τι σημαίνει να είναι κάποιος ο εαυτός του και πως μπορεί να ορίσει την υποκειμενικότητα του αφορά το ζήτημα των ορίων ανάμεσα στο επιτρεπτό και το απαγορευμένο, το δυνατό και το αδύνατο , το κανονικό και το προβληματικό. Το υποκείμενο διαμορφώνεται όχι από την έννοια της σύγκρουσης και της υπακοής στη ηθική επιταγή αλλά από την επάρκεια ή την ανεπάρκεια να διαμορφώσει τον εαυτό του. Η μετάθεση αυτή δημιουργεί συγκρούσεις στο άτομο οι οποίες ορίζονται ως άγχος, θλίψη, κούραση, σύγχυση ,αδυναμία και δυσκολία ανάληψης δράσης , την απώλεια της ελπίδας , την απογοήτευση και την δημιουργία ενός αισθήματος ανημπόριας απέναντι στη ζωή. Η απώλεια αυτή του εαυτού αντισταθμίζεται με την χρήση νόμιμων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων σε μια προσπάθεια υπέρβασης της ψυχικής οδύνης. Η ιατρικοποίηση της ζωής οδηγεί στην προσπάθεια παρέμβασης στο σώμα και τον ψυχικό κόσμο προκειμένου να αισθανθεί κανείς καλά.
Οδηγούμαστε σε μια κοινωνία ανώδυνων εξαρτήσεων όπου ο καθένας χρησιμοποιεί τις δυνατότητες των φαρμάκων για να ανακουφιστεί από την οδύνη. Το σημείο ανάμεσα στη θεραπεία και τη χρήση ναρκωτικών ουσιών γίνεται πολύ λεπτό. Οι εξαρτήσεις γίνονται ένας τρόπος αντιμετώπισης της κατάθλιψης καθώς δεν ξέρουμε ούτε ποιος είναι ο εαυτός ούτε ποιος τρόπος ύπαρξης είναι σύμφυτος με την ανθρώπινη ουσία μας. Η εξάρτηση γίνεται ένας τρόπος αντιμετώπισης της θλίψης καθώς αμβλύνει τη σύγκρουση μέσα από μια ψυχαναγκαστική συμπεριφορά. Η εξάρτηση χαρακτηρίζει την εποχή μας και η διάδοση των εξαρτήσεων αποκτά ραγδαία μορφή καθώς ο άνθρωπος έχει κουραστεί να προσπαθεί να γίνει ο εαυτός του και να ανταποκριθεί στο σύγχρονο κανονιστικό ιδεώδες της επάρκειας και της επιτυχίας. Οι εθισμοί αντιπροσωπεύουν την απώλεια του προσώπου καθώς ο εξαρτημένος γίνεται σκλάβος του ίδιου του εαυτού που αναζητά την λύτρωση σε μια ουσία, σε ένα πρόσωπο , ή σε μια δραστηριότητα. Η απώλεια του προσώπου της δυνατότητας δηλαδή να υπάρξει ως άνθρωπος ελεύθερος σε σχέση με τους άλλους υπονομεύεται από την εξάρτηση καθώς δυσχεραίνεται η κοινωνία με τους άλλους. Η ίδια αυτή η μετάθεση από την ενοχή στο αίσθημα της επάρκειας έρχεται σε σύγκρουση με την ανθρώπινη φύση και συνιστά την απώλεια του προσώπου. Ο εθισμός εκφράζει την προσπάθεια αλλά και τη νοσταλγία για την εύρεση του ανθρώπινου προσώπου.
