Η Μεταφυσική προσέγγιση του φαινομένου της εξάρτησης
Η μεταφυσική ως κλάδος της φιλοσοφίας ασχολείται με την μελέτη των πρώτων αρχών και την πραγματικότητα όλων των χώρων του επιστητού. Η δυνατότητα κατανόησης του φαινομένου της εξάρτησης και η περιγραφή της απαιτεί μια προσπάθεια κατανόησης της ανθρώπινης ύπαρξης, και άρα προσπάθεια κατανόησης του Είναι. Το Είναι σε σχέση και αναφορά με το καταγωγικό στοιχείο της ύπαρξης μας. Απαιτείται μια προσπάθεια προσδιορισμού του υποκειμένου που αναφέρεται στην κατανόηση αυτού που είναι, συν την προσπάθεια να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα. Η αξία του όντος βρίσκεται στηνελευθερία του η οποία ορίζεται ως δυνατότητα διαμόρφωσης και εξέλιξης αυτού που είναι, μέσω της υπέρβασης. Η προσπάθεια αυτή περιλαμβάνει το ανορθόλογο , ασυνείδητο τμήμα της ύπαρξης μας. Η ανάμνηση του εαυτού, η κατάκτηση της συνειδητότητας, η αναγνώριση της εσωτερικότητας, της μοναδικότητας, του απροσδιόριστου μας καλεί να αντιμετωπίσουμε την ύπαρξη όπως είναι, γεμάτη αντιφάσεις, σύγχυση και απροσδιοριστία. Η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι η προσπάθεια του όντος να κατανοήσει αυτό που είναι, συν την προσπάθεια να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα. Ο άνθρωπος αναζητά στο ανορθόλογο, ασυνείδητο κομμάτι της ύπαρξης του το δρόμο για να πραγματώσει την ύπαρξη του. Ο πολιτισμός μας αποκλείοντας και ενοχοποιώντας τα μυστικά βάθη του αισθήματος, τα τυφλότερα στρώματα του χαρακτήρα, απέκλεισε την δυνατότητα της κατανόησης της βαθύτερης και ουσιαστικότερης πτυχής της ύπαρξης μας και άρα τη βίωση μιας ζωής ελεύθερης και χαρούμενης στην ολότητα της. Ωστόσο, στο ερώτημα για το πραγματικό, στο ερώτημα δηλαδή από τι αποτελείται ο κόσμος, στον οποίο ανήκουμε και εμείς οι ίδιοι, περιλαμβάνει σύμφωνα με μια φαινομενολογική προσέγγιση, πρωταρχικά, την εμφάνιση του υποκειμένου ως σώμα. Το σώμα που αισθάνεται, δεν διαχωρίζεται από τη συνείδηση και είναι πάντα σε μια σχέση αναφοράς με τον άλλο. Το σώμα βρίσκεται στη θέση του υποκειμένου βλέπει και βλέπεται , απευθύνεται και του απευθύνονται, γίνεται μέσω επικοινωνίας και δηλώσεων. Η λέξη λόγος δεν προέρχεται από το την ομιλία, ως γλωσσική δυνατότητα, αλλά από τη σωματική κίνηση, η οποία χαρακτηρίζει την εμφάνιση και τη συνάντηση των διάφορων πολιτισμικών υποσυστημάτων. Το σώμα έτσι, αναδεικνύει τη σημασία της αισθητότητας και ταυτόχρονα καθιστά δυνατή τη διατύπωση μιας μεταφυσικής, η οποία δεν αναγάγει την σημασία της ανθρώπινης παρουσίας τον κόσμο, στην ιδέα ή στο νόημα, αλλά στο εμφαίνεσθαι, το οποίο συμπεριλαμβάνει το σωματικό και ταυτόχρονα την αθέατη πλευρά η οποία αγκυρώνεται στο σωματικό. Συναισθήματα, σκέψεις, φαντασία, το πνεύμα αποκτούν σωματική αγκύρωση. Το σώμα γίνεται ο οίκος του πνεύματος μας. Ο Σπινόζα θα πει ότι νόηση και σώμα είναι εμφανίσεις του ιδίου πράγματος που διαφέρουν μόνο κατά τον τρόπο τον οποίο εμφανίζονται. Θα λέγαμε ότι το καταγωγικό στοιχείο της ύπαρξης μας το Είναι, αποκτώντας μια υποστατική παρουσία μέσα στο ον καταργεί τη διάκριση μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού και αναδεικνύει την ύπαρξη ως φορέα του πραγματικού. Η κατάργηση του δυισμού σώμα – ψυχή, σκέψη- έκταση, αναδεικνύει τη τάση του αφηρημένου να αποκτά σωματικότητα και την αντίστοιχη τάση του αισθητού να εξυψώνει την ένταση του. Οι μορφές και τα νοήματα που παράγονται από την αμοιβαία αυτή κίνηση, μέσω της φαντασίας συγκεκριμενοποιούνται και εκφράζονται καθαρά στη σωματική τους διάσταση.
Ταυτόχρονα το πρόσωπο υπάρχει ως παρουσία μέσα στο χρόνο. Ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι η μεταβολή στο χρόνο πραγματοποιείται στο φυσικό κόσμο. Η γένεση , η φθορά και ο θάνατος αποτελούν την φυσική πραγματικότητα της μεταβολής και του αέναου γίγνεσθαι. Το είναι σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, χαρακτηρίζεται από την ενότητα, η οποία δεν βρίσκεται υπεράνω των αντιθέσεων, αλλά εμπεριέχει τις αντιθέσεις και ακριβώς πρόκειται για ενότητα των αντιθέσεων. Ο χρόνος είναι η συνάντηση της ύπαρξης μας με ότι μας συναπαντά. Ο χρόνος αφορά και είναι ο τρόπος με τον οποίο είμαι. Ο χρόνος συμπεριλαμβάνει το παρελθόν, ως αλλοτινές συμπεριφορές οι οποίες συνεχίζουν να επηρεάζουν το παρόν μας. Παράλληλα, είμαστε και υπάρχουμε ως προσμένοντες το επερχόμενο και προσμένοντας το στο παρόν μας είμαστε ήδη προσανατολισμένοι στο μέλλον. Το παιχνίδι με το χρόνο είναι τόσο παράξενο ώστε παίρνει πολλές και διαφορετικές μορφές. Η μεταλλαγή του χρόνου στην ωρολογιακή μορφή του και η επαναφορά της δίπολης μορφής, φαίνεται ότι καταργεί το αίσθημα της ενότητας του χρόνου καθώς και του βιώματος του ως εσωτερικής εμπειρίας και συνάντησης με τα μυστήρια του κόσμου. Ωστόσο, η στιγμή της συνάντησης με το πρωταρχικό Είναι, με το πιο υψηλό και το πιο βαθύ καταργεί το αίσθημα του εξωτερικού παρατηρητή σε σχέση με το χρόνο και μετέχει στο άπειρο του Ενός. Τη στιγμή εκείνη ο χρόνος, τον οποίο προσπαθεί να μεταβάλλει ο χρήστης ψυχοτρόπων ουσιών, αποκτά την ενότητα, και καθώς απουσιάζει το αίσθημα του πόνου, προσδίδει το αίσθημα της πλησμονής που αναζητά ο χρήστης εξωτερικά με τη χρήση των ουσιών. Η μετοχή στην απειρότητα και την αιωνιότητα μεταβάλει την εσωτερική εμπειρία του χρόνου καθώς παίρνει το χαρακτήρα της μετοχής στην αιωνιότητα και καταργείται το αίσθημα του αποχωρισμού το οποίο δημιουργείται από μια εξωτερική θεώρηση των πραγμάτων. Η εσωτερικότητα έχει το δικό της χρόνο και απαιτεί χρόνο για φροντίδα του βαθύτερου εαυτού που θα επιτρέψει την βαθύτερη συνειδητότητα. Χρειάζεται να αφιερώσει χρόνο ελεύθερο από τη τύρβη της καθημερινότητας για να επιτελέσει τον εσωτερικό του προσωπικό διάλογο. Οι θεμελιώδεις ανησυχίες που βρίσκονται στη ρίζα της ύπαρξης μας ζητούν τις απαντήσεις και αφορούν τη νοηματοδότηση και την ηθική θεμελίωση της ζωής μας. Το αίτημα αυτό αναφέρεται στην αναφορά στους άλλους και αποκτά πολιτικό περιεχόμενο καθώς η δημιουργία της αυτοσυνείδησης διαμορφώνεται συλλογικά.
Ο πόνος, η λύπη και ο θυμός η κατάργηση του αισθήματος της πληρότητας από την αρχαιότητα έστρεφαν τον άνθρωπο στην προσπάθεια να λησμονήσει. Στην Οδύσσεια αναφέρεται στην επίσκεψη του Τηλέμαχου στη Σπάρτη για να μάθει πληροφορίες για τον πατέρα του Οδυσσέα από τον Μενέλαο και την Ελένη όπου η Ελένη για να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα στο δείπνο:
... κάποιο βοτάνι επήρε κι έριξε μες στο κρασί που επίναν
ένα τη θλίψη που σκορπά, θυμούς καταλαγιάζει,
και κάνει όλα τα κακά ν’ απολησμονηθούνε.
–νηπενθές τ᾿ ἄχολόν τε, κακῶν ἐπίληθον ἁπάντων.–
Μες στο κροντήρι σαν το σύσμιγαν και τό ’πινε κανένας,
απ’ την αυγή ως το βράδυ θά ᾿μενε με αδάκρυτα τα μάτια,
ακόμα κι αν τυχόν τού πέθαιναν μητέρα και πατέρας, [...].
Τέτοιας λογής βοτάνια φύλαγε θαματουργά η Ελένη,
ξαρρωστικά ∙∙ τά ’χε απ’ την Αίγυπτο, της Πολυδάμνας δώρο,
της γυναικός του Θώνου. Αρίφνητα φυτρώνει η γης κει πέρα,
μισά ξαρρωστικά, αξεδιάλεχτα, μισά φαρμακωμένα. [1]
Νηπενθές μπορεί να είναι οτιδήποτε ναρκώνει και αποξενώνει τη συνείδηση μας. Οι σύγχρονες μη φαρμακευτικές εξαρτήσεις, ο καταναλωτισμός , η εργασιομανία, τα επικίνδυνα σπορ, αποτελούν δραστηριότητες για την αποφυγή του αυθεντικού εαυτού μας.
Βιβλιογραφία
Δόικος, Π. (2013). Kierkegaard και Molla Sadra. Το ζήτημα της ύπαρξης και η ανατολική σκέψη. Θεσσαλονίκη: Ρώμη.
Γιασπερς. Κ.(1968). Εισαγωγή στη Φιλοσοφία. ( Μαλεβίτσης,Χρ. Μεταφρ.- Εισαγωγή, Σχόλια). Αθήνα:Δωδώνη.
Χάϊντεργκερ ,Μ.(1973) Εισαγωγή στη Μεταφυσική. ( Μαλεβίτσης,Χρ. Μεταφρ.- Εισαγωγή, Σχόλια). Αθήνα:Δωδώνη.
